Lấp lỗ hổng trốn thuế, né thuế

(TBKTSG) - Sau khi thanh tra việc chuyển nhượng vốn trong thương vụ của Bệnh viện Hoàn Mỹ và Phở 24, Cục Thuế TPHCM đã ra quyết định truy thu hơn 180 tỉ đồng tiền thuế thu nhập cá nhân đối với một số cá nhân ở hai đơn vị trên. Tuy nhiên, đây không phải là hiện tượng cá biệt mà việc trốn thuế, né thuế ở Việt Nam diễn ra rất phổ biến. Việc lấp lỗ hổng này rất khó thực hiện nếu không có một chính sách thuế hiệu quả và kèm theo đó phải minh bạch trong vấn đề kê khai tài sản, thu nhập.

Trốn thuế, né thuế: “chuyện thường ngày ở huyện”

Tại Việt Nam, thuế thu nhập cá nhân chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng nguồn thu thuế. Cụ thể, theo dự toán thu ngân sách năm 2014, nguồn thu từ thuế thu nhập cá nhân là 47.384 tỉ đồng, chiếm 6,05% tổng thu ngân sách. Đây là tỷ lệ cao hơn rất nhiều so với những năm trước. Tuy nhiên, con số này rất nhỏ so với tỷ trọng thuế thu nhập cá nhân trong thu ngân sách của phần lớn quốc gia trên thế giới.
Hiện nay, việc thu thuế thu nhập cá nhân vẫn được thực hiện chủ yếu thông qua nguồn thu nhập chính thức của cá nhân như tiền lương, thù lao, hoa hồng… Trong khi đó, những khoản thu nhập rất lớn từ việc chuyển nhượng chứng khoán, bất động sản và hoặc hàng ngàn khoản thu nhập khác thường không được kê khai một cách đầy đủ.

Rất nhiều người Việt Nam có thể xây những ngôi nhà có giá trị hàng chục, thậm chí hàng trăm tỉ đồng và mua những hàng hóa vô cùng xa xỉ. Trên sàn chứng khoán xuất hiện không ít người có thể dễ dàng bỏ ra hàng ngàn tỉ đồng để mua cổ phiếu, thâu tóm ngân hàng, doanh nghiệp lớn hoặc góp vốn vào doanh nghiệp nào đó. 

Tất nhiên không phải tất cả số tiền họ bỏ ra đều là tiền từ thu nhập mà có thể là tiền đi vay. Tuy nhiên, nếu một phần số tiền họ sử dụng đó là từ thu nhập một cách hợp pháp và được khai báo đầy đủ thì họ phải đóng thuế thu nhập cá nhân hàng chục, thậm chí hàng trăm tỉ đồng. Thực tế rất nhiều người nằm trong nhóm giàu nhất Việt Nam lại không phải là người đóng thuế thu nhập nhiều nhất.

Sự kiện mới đây cơ quan thuế TPHCM thanh tra việc đóng thuế của hai vụ chuyển nhượng vốn tại Công ty cổ phần Thương mại Dịch vụ Phở 24 và Công ty Y khoa Hoàn Mỹ là một ví dụ điển hình. Kết quả là Cục Thuế TPHCM đã ký quyết định truy thu 166 tỉ đồng từ vụ chuyển nhượng vốn tại Hoàn Mỹ và 16 tỉ đồng từ Phở 24. Có lẽ hai trường hợp này không phải là cá biệt.

Bít lỗ hổng không dễ

Luật Thuế thu nhập cá nhân sửa đổi, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và một loạt văn bản dưới luật đã quy định khá rõ các trường hợp phải nộp thuế thu nhập. Tuy nhiên, những văn bản pháp luật này lại chưa quy định rõ chế tài đối với những người không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng thuế. Các chế tài xử phạt đối với hành vi khai thiếu thuế, trốn thuế hiện nay trong điều 106, 107 của Luật Quản lý thuế chưa đủ sức răn đe.
Ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, việc kê khai thu nhập được thực hiện rất chặt chẽ. Bất kỳ một sự gian dối nào trong việc kê khai thu nhập đều bị pháp luật trừng trị một cách nghiêm khắc. Ngoài ra, nguồn tiền sử dụng cho mỗi giao dịch đều phải được kiểm soát một cách chặt chẽ và phải có nguồn gốc rõ ràng. Nhờ việc kiểm soát này đã hạn chế được việc trốn thuế của các cá nhân và doanh nghiệp.

Tại Việt Nam, hoạt động kiểm soát lại khá lỏng lẻo. Ngay cả việc kê khai tài sản, thu nhập của quan chức, công chức nhằm chống tham nhũng còn chưa được thực thi một cách hiệu quả. Hiện tượng nhiều người bỗng dưng bỏ ra hàng ngàn tỉ đồng để mua cổ phiếu, bất động sản… mà không biết nguồn tiền từ đâu vẫn diễn ra phổ biến.

Việc Cục Thuế TPHCM ra quyết định truy thu hơn 180 tỉ đồng tiền thuế nói trên cho thấy các cơ quan quản lý đang “tuyên chiến” với việc trốn thuế, nhưng đây là cuộc chiến không hề dễ dàng. Để thành công trong việc chống thất thu thuế thì “quyết tâm” thôi vẫn không đủ. Việt Nam cần phải có hệ thống pháp luật quy định chặt chẽ, chi tiết hơn về thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp, luật quản lý thuế và các chế tài liên quan. Ngoài ra, quan trọng hơn là từng bước minh bạch hóa mọi giao dịch kinh tế và thu nhập của mọi người dân, không ngoại trừ ai. Bên cạnh đó, để khuyến khích người dân tự nguyện nộp thuế thì tiền thuế mà họ đóng cũng phải được sử dụng hiệu quả hơn.